Brama I

Technika: instalacja rzeźbiarska, elementy stalowe

Wymiary –

Obiekt: Monumentalne „Bramy” zostały przygotowane na wystawę „Drogi do wolności”, którą w 2000 r. na terenie Stoczni Gdańskiej zorganizowało Centrum Sztuki Współczesnej ŁAŹNIA z okazji 20-lecia podpisania Porozumień sierpniowych. Grzegorz Klaman, realizując „Bramę I”, nawiązuje formalnie do dziobu statku, z pionowym otworem, przez który można dostać się do wnętrza. Po wejściu do środka odbiorca staje pomiędzy dwoma elektronicznymi wyświetlaczami tekstu – wyświetlano wzdłuż ścian cytaty z publikacji i wypowiedzi reprezentatywnych dla systemów totalitarnego i demokratycznego (bez podawania autorów słów). Z jednej strony były to to cytaty i hasła ideologów komunizmu, z drugiej zaś wypowiedzi opozycjonistów i obrońców praw człowieka. „Po wejściu do środka I Bramy po obu jej stronach wyświetlane były napisy, a widz, czytając je, doznawał efektu vertigo, zaczyna się kręcić w głowie, błędnik szaleje. Sprawdzasz grunt pod nogami. Boczne ściany tworzą skosy. To jest ewidentnie zrobione po to. Ciało człowieka zaczyna się chwiać. Bezpośrednie oddziaływanie rzeźby na ciało odbiorcy – właśnie o to mi chodziło. I ludzie chcą wyjść, bo się niedobrze czują” – wyjaśniał artysta. Wyłaniający się ziemi potężny, czerwono-rdzawy statek symbolizuje początek komunistycznej epoki: z zewnątrz monumentalnie i efektownie, wewnątrz ciasnota, klaustrofobiczność i zachwianie równowagi. To odzwierciedlenie komunistycznego porządku, z pozoru sprawiedliwego i postępowego, w rzeczywistości pełnego zachwiań i wewnętrznych sprzeczności. Według autora: „(…) ten stalowy, zardzewiały dziób był takim tonącym świadectwem komunizmu i zatopienia tej stoczni dosłownie, razem z jej bolszewickim dorobkiem”. „Brama I” jest połączona rampą z „Bramą II”, tworząc spójną koncepcję. To antypomnik, który wyraźnie odchodzi od narodowo-patriotycznej symboliki oraz tradycji upamiętniania wydarzeń historycznych. Konstrukcja „Bramy I” została przygotowana w taki sposób, aby wywoływać wrażenie zaburzenia równowagi. Doświadczany przez oglądających zawrót głowy zostaje skojarzony z przełożonym na doznanie psychofizyczne zabiegiem indoktrynacji. Po zakończeniu wystawy, wyświetlacze zostały zdemontowane, obecnie nie działa także oświetlenie wewnątrz, a materia instalacji ulega zniszczeniom i wandalizmom.

W maju 2022 roku obie „Bramy” zostały zdemontowane i przeniesione z pierwotnego miejsca do tymczasowej lokalizacji, w okolice ulicy Popiełuszki. Za demontaż prac odpowiedzialny jest deweloper „Eurostyl”, który jest właścicielem działki i planuje na niej budowę osiedla. Decyzja ta nie była konsultowana z artystą. Tym samym kontekst instalacji został zaburzony, a docelowa ich lokalizacja na razie nie jest znana.

Miejsce: Kolorystyką i formą bramy zainspirowali się projektanci zbudowanego kilkanaście lat później Europejskiego Centrum Solidarności. „Brama I”, wraz z „Bramą II” usytuowane są w osi historycznej bramy nr 2 Stoczni Gdańskiej. ECS przechowuje także inne elementy z wystawy „Drogi do wolności”. W powstanie „Bram” Grzegorza Klamana zaangażowano też pracowników Biura Projektowego Stoczni Gdańskiej, ich wykonaniem zajęła się gdańska firma Mostostal. I choć biuro projektowe, Mostostal oraz wiele podmiotów, które były aktywne w okresie świetności stoczni już nie istnieją, „Bramy” Klamana pozostały, stając się mimowolnie świadectwem minionych czasów i pracy ludzkiej.

Informacje o autorze: Grzegorz Klaman – ur. w 1959 r. Absolwent Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych (obecnie Akademia Sztuk Pięknych) w Gdańsku, Wydziału Rzeźby, dyplom uzyskał w 1985 r. w pracowni prof. Franciszka Duszeńki. Od 1984 r. zaangażowany w artystyczne aktywizowanie różnych obszarów Gdańska, takich jak Wyspa Spichrzów, dawna łaźnia miejska. Współzałożyciel i prowadzący Galerię Wyspa (do 2012 r.) i Fundację Wyspa Progress, współpomysłodawca (z Anetą Szyłak) powołania Centrum Sztuki Współczesnej ŁAŹNIA. Organizator i uczestnik kilkuset polskich i międzynarodowych wystaw, pokazów, warsztatów. Uczestnik wystaw Raj Utracony w CSW w Warszawie (1990), Doppelte Indenitat w Landesmuseum w Wiesbaden (1991), Na wolności / W końcu w Kunsthalle Baden-Baden (2000), In Between. Art In Poland 1945–2000 w Chicago Cultural Center (2001). W latach 2002–2013 założył i prowadził Modelarnię, kooperatyw artystów na terenach postoczniowych, tam też wraz z Anetą Szyłak powołał Instytut Sztuki Wyspa (2004–2016). Stypendysta Fulbrighta na Florida Atlantic University w Boca Raton. Zajmuje się instalacją, działaniami w przestrzeni publicznej (obiekty i rzeźby wielkoskalowe, działania performatywne), sztuką krytyczną oraz bioartem, analizującym dyskursywne relacje ciała, władzy, wiedzy i nauki.

Stan obiektu: częściowo zniszczony

Właściciel/opiekun: Europejskie Centrum Solidarności

Autor wpisu: Kora Kowalska