Pomnik Króla Jana III Sobieskiego

Technika: figura jest cienkościennym odlewem z brązu, cokół to konstrukcja murowana z piaskowca w kolorze ciepło-szarym, na wewnętrznym trzonie betonowym

Wymiary: wys. figury wraz z podstawą 3,65 m, wys. całkowita 6,50 m, szer./dł. max. figury 1,5 m x 3 m, korpusu cokołu 2,4 m x 3,40 m, bazy cokołu 3 m x 4 m

Obiekt: >>Historyczny pomnik poświęcony pamięci króla polskiego Jana III Sobieskiego, ma formę neobarokową i jest zrealizowany w duchu sztuki historyzującej. W monumencie zobrazowana jest postać króla na koniu, na cokole kamiennym z dekoracją rzeźbiarską i tablicami inskrypcyjnymi. Całość pomnika znajduje się na kamiennej jednostopniowej podstawie stojącej na czterostopniowym kamiennym podium. Postać Jana III Sobieskiego została przedstawiona w polskim stroju szlacheckim. Król ma na sobie żupan i kontusz z odrzuconymi rękawami, hajdawery i miękkie buty z pofałdowanymi cholewami, na głowie czapkę z futrzanym otokiem i z piórem przypiętym broszą do czapki. W lewej ręce król trzyma cugle, a w prawej unosi buławę. Koń, którego dosiada, spina się do skoku nad fragmentami szańców, połamanym kołem, buńczukiem i lufą armatnią. Na podstawie posągu od strony północnej znajduje się napis „Tadeusz Barącz Sc. 1897 r.”, który był projektantem posągu. Julian Markowski jest autorem prac kamieniarskich, a firma Arthur Krupp z Wiednia odpowiadała za wykonanie odlewu. Pomnik odsłonięto 20.11.1898 r. we Lwowie w pracowni artysty, a 26.06.1965  r. w Gdańsku.

Wysoki, kamienny cokół został zbudowany na planie prostokąta z półkolistymi zamknięciami na krótszych bokach. Cokół zamyka w górnej części gzyms z rozbudowanym profilem, a także fryz z płaskorzeźbioną dekoracją przedstawiającą kartusze na przemian z koronami opartymi na panopliach (motywach dekoracyjnych złożonych z broni białej i uzbrojenia ochronnego). Na środkowej części korpusu znajdują się tablice inskrypcyjne, na stronie południowej na tablicy umieszczono napis: „Królowi Janowi III, miasto Lwów, MDCCCXCVIII”. Od strony północnej znajduje się tablica z nazwami 20 pól bitew, w których wojskami polskimi dowodził Jan III Sobieski. Są to:

Na krótszych bokach korpusu znajdują się herby: od zachodu pięciopolowa królewska tarcza herbowa z koroną, a od wschodu herb Sobieskich Janina. Korpus cokołu w dolnej części zakończony jest gzymsem.

Pomnik króla Jana III Sobieskiego został ufundowany przez miasto Lwów. Osoba króla była symbolem sprawnie rządzonego i odnoszącego sukcesy niepodległego państwa polskiego. Dodatkowo powodem do budowy we Lwowie pomnika akurat tego władcy był fakt, że Sobieski pochodził z okolic Lwowa, urodził się w Olesku i w tamtych stronach znajdowały się również jego majątki. Po zakończeniu II wojny światowej Lwów znalazł się w granicach ZSRR, które w 1950  r. przekazały pomnik władzom polskim. Monument został przeniesiony ze Lwowa i początkowo trafił do Wilanowa, gdzie stał przez 16 lat. Następnie przewieziono go do Gdańska i  ustawiono na Targu Drzewnym w miejscu niemieckiego pomnika upamiętniającego żołnierzy poległych w wojnach poprzedzających zjednoczenie Niemiec.

Oryginalna tablica z tekstem „Królowi Janowi III miasto Lwów” była ukrywana i została zamontowana dopiero w 1989  r. Nie zamontowano natomiast oryginalnych brązowych tablic kartusza, które prawdopodobnie są zabetonowane w skrzyniach wewnątrz cokołu.<< (źródło: GZDIZ)

W latach 1995–1997 przeprowadzono renowację pomnika, między innymi zrekonstruowano brakujący herb królewski i odtworzono tablice (zostały wykonane z piaskowca przez Czesława Gajdę), również tę z napisem „Królowi Janowi III Miasto Lwów MDCCCXCVIII”, która odsłonięta z rusztowań na czas wakacji 25.06.1995 r. została skradziona 30 lipca tego roku. Otoczenie pomnika odnowiono w 1998 r. według zmodyfikowanego projektu Hanny Klementowskiej (pierwotny zakładał przerzedzenie drzew w celu lepszego wyeksponowania). W latach 1999–2000 pomnik otrzymał iluminację. Po raz kolejny był odnawiany w czerwcu 2019 r. Do postaci króla Jana III Sobieskiego pozował lwowski przedsiębiorca i instruktor jazdy konnej Marian Stipal, pradziad gdańskiego fotografa, Leszka Pękalskiego.

Miejsce: centralna część Targu Drzewnego na osi wchód–zachód. Do czasu powojennej odbudowy miasta wnętrze miejskie Targu Drzewnego było jednoznacznie uformowane przez fasady kamienic stojących wzdłuż obecnych jezdni ronda placu. Obecny skwer po wschodniej stronie wnętrza powstał wskutek realizacji powojennej idei, by odsłonić stare mury miejskie i w miejsce zasłaniających je kamienic uformować skwery — jakby gdańskie planty wokół ufortyfikowanego niegdyś Głównego Miasta. Planty te rzeczywiście istnieją: w ich centrum jest Targ Węglowy, a skwery rozciągają się po jego obu stronach i zmierzają do nabrzeży Motławy, którymi krąg obejścia miasta wokół jego dawnych ufortyfikowań się domyka.

Pomnik Króla Jana III Sobieskiego stoi w centrum dawnego placu miejskiego – dzisiaj drzewa tej centralnej wyspy placu łączą się optycznie z zielenią „plant” i z tego powodu można interpretować sam plac również jako miejski skwer z pomnikiem na jego otwarciu od strony Huciska.

Informacje o autorach:

Tadeusz Barącz, herbu Odrowąż – ur. 24 marca 1849 r. we Lwowie, zm. 13 marca 1905 r. również we Lwowie, rzeźbiarz, medalier, twórca licznych rzeźb portretowych i pomników. Studia artystyczne odbył w Krakowie pod kierunkiem Władysława Łuszczkiewicza, następnie w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium i we Florencji. Wykonał również wiele dekoracji budynków użyteczności publicznej we Lwowie.

Julian Markowski – ur. w 1846 r. we Lwowie, zm. 13 stycznia 1903 r. również we Lwowie, rzeźbiarz, twórca licznych lwowskich pomników. Naukę rzeźby pobierał u Parysa Filippiego we Lwowie, kontynuował w Wiedniu. We Lwowie założył zakład rzeźbiarsko-kamieniarski niedaleko Cmentarza Łyczakowskiego i wykonywanie nagrobków na Cmentarzu Łyczakowskim było głównym przedmiotem jego działalności. Dzieła rzeźbiarza cechuje wielka biegłość warsztatowa i ekspresj,a a utrzymane są w stylu akademickiego historyzmu.

Firma Arthur Krupp z Wiednia – Fabryka Wyrobów Metalowych, która została założona w Berndorf koło Wiednia w 1843 r. przez Hermanna Kruppa, pruskiego biznesmena, i jego austriackiego partnera Aleksandra von Schoellera.

Stan obiektu: dobry

Właściciel/opiekun: Gdański Zarząd Dróg i Zieleni

Autor wpisu: inwentaryzacja: zespół Politechniki Gdańskiej, opis miejsca: Jacek Dominiczak, uzupełnienie merytoryczne Małgorzata Paszylka-Glaza