Tym, co za polskość Gdańska

Technika: rzeźba reliefowa w granicie

Wymiary: 7,00 m x 5,20 m x 2,20 m

Obiekt: Pomnik ma formę monumentalną, wykonany jest z bloków jasnoszarego granitu i w założeniu ma przypominać topór bojowy wbity ostrzem w ziemię. Na powierzchni kamienia wykonano dekorację reliefową, a na konstrukcji pomnika stanowiącą jego bazę – wypukłe napisy, nawiązujące do wydarzeń związanych z historią Polaków w Gdańsku: Rzezi Gdańska, wojny trzynastoletniej oraz wydarzeń wojennych z 1939 roku.

Na stronie wschodniej pomnika znajduje się napis o treści „1308 Rzeź Gdańska”, na stronie północnej (na cokole) daty: 1454– 1466, 1939 (czas trwania polsko-krzyżackiej wojny trzynastoletniej i rok wybuchu II wojny światowej), a na stronie zachodniej napis: „1410–1945. Tym co za polskość Gdańska”. Reliefowa dekoracja rzeźbiarska przedstawia na stronie wschodniej pomnika postać kobiety z dzieckiem w ramionach na tle krzyży, u jej stóp postaci zabitych, a obok rycerze.

Na stronie zachodniej można zauważyć polskiego żołnierza z czasów II wojny światowej, a obok niego rycerza, oboje wspierają się na mieczach. W tle zostały zaznaczone takie elementy jak: godło Polski, czołg, kotwica, koło sterowe, herb Gdańska, herb Pomorza (gryf pomorski) oraz postaci w strojach historycznych.

Na cokole po stronie północnej umieszczono tablicę upamiętniającą śmierć Polaków, jest ona wykonana z polerowanego granitu ze złoconym napisem kutym o treści: „Pamięci Polaków gdańskich, którzy zginęli za polskość Gdańska w niemieckich więzieniach, obozach koncentracyjnych i innych miejscach kaźni w latach 1939–1945. Prezydent i Rada Miasta Gdańska, Koło Polonii Gdańskiej, Towarzystwo Przyjaciół Gdańska” oraz na odrębnej płycie, poniżej, na powierzchni bocznej podstawy, fragment z Pieśni XII Jana Kochanowskiego: „A jeśli komu droga otwarta do nieba – tym, co służą ojczyźnie. Jan Kochanowski”. Obie tablice zostały umieszczone z inicjatywy Koła Polonii Gdańskiej i Towarzystwa Przyjaciół Gdańska w maju 2008 roku. Na stronie południowej znajdują się wykute nazwiska autorów projektu: W. Pietroń, W. Samp. Pomnik wzniesiono w 1969 r.  i pozostawał niewykończony aż do 2007 r .

Należy dodać, że dopisanie daty 1308, czyli tzw Rzezi Gdańska budzi sprzeciw współczesnych historyków, gdyż nie jest to wydarzenie szczególnie związane z ludnością polskojęzyczną i zostało dopisane w propagandzie PRL do wizji o nieodmiennej polskości Gdańska, podczas gdy miasto w rzeczywistości miało dużo bardziej skomplikowaną historię.

Miejsce: Pomnik został umieszczony na niewielkim placu na wschodnim końcu zieleńca, ciągnącego się wzdłuż Podwala Staromiejskiego i pozostałości murów miejskich, oddzielających w średniowieczu Główne Miasto od Starego Miasta. Większość murów miejskich do 1945 r. stanowiła element istniejących wówczas kamienic, ale po zniszczeniach wojennych w tej części miasta, postanowiono mury wyeksponować i nie odbudowywać południowej pierzei Podwala. W myśl idei modernizmu, o powiększaniu powierzchni zielonych i przyjaznych mieszkańcom i tworzeniu nowej, bardziej funkcjonalnej tkanki miejskiej, teren został przekształcony w zieleniec z nasadzeniami drzew, małą architekturą, krzewami ozdobnymi itp. W XXI wieku władze miasta postanowiły na części tego terenu zbudować podziemny parking kubaturowy, co miało wiązać się z wycinką istniejących drzew i czasowym usunięciem pomnika, jednak spotkało się to z ostrym sprzeciwem mieszkańców i działaczy społecznych, dzięki którym udało się zablokować inwestycję.

Informacje o autorze: Wawrzyniec Samp – ur. w 1939 w Gdańsku. W 1964 r. ukończył Wydział Rzeźby PWSSP w Gdańsku u  Stanisława Horno-Popławskiego, zdobył także specjalizacje projektowanie architektoniczno-rzeźbiarskie i ceramika, od 1965 r. członek zwyczajny Związku Polskich Artystów Plastyków, rzeczoznawca do spraw rzeźby współczesnej. Zajmuje się rzeźbą, grafiką artystyczną i użytkową, medalierstwem, projektowaniem złotniczym i heraldyką, aranżacją architektury i wyposażenia wnętrz sakralnych, rekonstrukcjami. Autor wielu realizacji pomnikowych w różnych materiałach rzeźbiarskich, m.in.:  Jana Pawła II przy  kościele św. Brygidy (1984), przy kościele św. Stanisława w Solcu Kujawskim (1998), kard. Stefana Wyszyńskiego w Koninie, Prymasa Tysiąclecia w archikatedrze w Gnieźnie,  pomnika księcia Świętopełka w Gdańsku.  Autor zrealizowanych projektów herbów województwa gdańskiego w latach 1990–1998 i obecnie obowiązującego herbu województwa pomorskiego oraz wielu innych miast. Jest laureatem wielu nagród i wyróżnień.

Wiesław Pietroń – ur. w 1934 r. w Gdyni. Studia artystyczne odbył w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Gdańsku (obecnie Akademia Sztuk Pięknych) na Wydziale Rzeźby w pracowni prof. Stanisława Horno-Popławskiego uzyskując dyplom w 1964 roku.  Specjalizował się również w  projektowaniu  rzeźbiarsko-architektonicznym pod kierunkiem prof. Adama Smolany. Autor wielu pomników i rzeźb plenerowych m. in.  „Pomnik Poległych Żołnierzy Radzieckich” z 1967 roku w Starzyńskim Dworze, „Pomnik Partyzantów” z 1970 r.  w Czarnej Wodzie oraz  „Pomnik Jana Heweliusza”  z 1973 roku w Gdańsku. W plenerowej galerii rzeźby w Parku Oliwskim znajduje się rzeźba „Król i Królowa” jego autorstwa z 1976 roku.

Stan obiektu: dobry

Właściciel/opiekun: Gdański Zarząd Dróg i Zieleni

Autorka wpisu: Kora Kowalska