Zdjęcie pionowe wykonane od dołu przedstawiające wysoki, stalowy pomnik. Na monument składają się trzy, wydłużone krzyże łacińskie z zawieszonymi kotwicami. Każdy z nich jest zbudowany z kilku komponentów, a w ¼ ich wysokości zostały wkomponowane dodatkowo płaskorzeźby z przedstawieniami figuratywnymi.
fot. Paweł Jóźwiak

Pomnik Poległych Stoczniowców Grudnia 1970

Typ obiektu
pomnik
Data
16.12.1980
Autor
Bogdan Pietruszka, Elżbieta Szczodrowska-Peplińska, Robert Pepliński, Wiesław Szyślak, Konrad Niklas
Adres
Plac Solidarności
Dzielnica
Młode Miasto, Śródmieście
Otwórz w google maps

Technika: rzeźbiarstwo w metalu, odlew, kucie, wycinanie blachy

Wymiary: wys. pomnika 42 m, podstawa pomnika – trójkąt z krzyżem w każdym rogu o bokach ok. 7 m x 8 m x 10 m, tablice „Pomnik Poległych Stoczniowców” 115 cm x 345 cm

Obiekt: Pomnik Poległych Stoczniowców stanowi jeden z elementów układu urbanistycznego Placu Solidarności. Zbudowany jest z trzech 42 metrowych stalowych krzyży (każdy o wadze 36 ton) o nieregularnej, wertykalnie spękanej formie, na ramionach których znajdują się mosiężne kotwice (każda o wadze 2 ton). Dolna partia inkrustowana dziesięcioma płaskorzeźbami z brązu. Dodatkowo uzupełniono je o inskrypcje: na krzyżu południowo-zachodnim (frontalnym) inskrypcja z nazwiskami autorów projektu: „Bogdan Pietruszka, Wiesław Szyślak”; na krzyżu północno-zachodnim <<„Który skrzywdziłeś człowieka prostego/śmiechem nad krzywdę jego wybuchając/NIE BĄDŹ BEZPIECZNY poeta pamięta/możesz go zabić narodzi się nowy / spisane będą czyny i rozmowy” CZ. MIŁOSZ>> oraz podpisy autorów rzeźb „R. Pepliński, E. Szczodrowska”; na krzyżu północno-wschodnim daty uzupełniające scenę rodzajową „1956, 1970, 1980, 1981” oraz wtórnie umieszczona plakieta: „W roku 2000 wykonano zgodnie z pierwotnym projektem / kształt okładzin dolnej części krzyży Pomnika. / Pracę wykonała Firma / NOTON GDAŃSK / Listopad 2000”.

Pomiędzy krzyżami usytuowanymi na planie trójkąta połączonymi w górnej części stalowymi ściągami gazowy znicz o średnicy 1 metra zamknięty kratą z prętów zbiegających się ku środkowi. Pomnik ustawiony jest na fundamencie wspartym na 16 żelbetowych polach o długości 18 metrów. Cokół stanowi wyniesienie terenu na planie zbliżonym do koła, którego podłoże wykonane jest z betonowych płyt, których spękania wypełnione są kostką granitową przechodzącą dalej w koncentryczne kręgi oddzielane od siebie asfaltowymi chodnikami. Od wschodu na jednej z płyt cokołu umieszczona stalowa rama z nieregularną linią wewnętrzną okala odręczny napis „Jan Paweł II” oraz odciski butów; treść umieszczona na ramie „Z TEGO MIEJSCA / BŁOGOSŁAWIŁ NAS / PAPIEŻ JAN PAWEŁ II / W DNIU 12 CZERWCA 1987”. Przy krawędzi wyniesienia cokołu znajduje się kolejna płyta metalowa z napisem o treści OPATRZNOŚĆ BOŻA NIE MOGŁA SPRAWIĆ NIC LEPSZEGO, BO W TAKIM MIEJSCU MILCZENIE JEST KRZYKIEM. W TYM MIEJSCU MODLIŁ SIĘ PAPIEŻ JAN PAWEŁ II 12 VI 1987. Założenie dopełnia północne domknięcie placu – betonowy mur z inskrypcjami przylegający do Bramy nr 2. Jego środkową część wieńczą słowa Jana Pawła II wypowiedziane w Warszawie 2 czerwca 1979 r. „NIECH ZSTĄPI DUCH TWÓJ I ODNOWI / OBLICZE ZIEMI, TEJ ZIEMI – AMEN / JAN PAWEŁ II 1979”, oraz inskrypcja „ODDALI ŻYCIE ABYŚ TY MÓGŁ / ŻYĆ GODNIE”, środkową część stanowią dwie tablice: upamiętniająca ofiary Grudnia 70. w Gdańsku i Gdyni oraz ofiary Stanu Wojennego w Gdańsku.

Przed centralną częścią muru umieszczono pełnoplastyczną rzeźbę rannego stoczniowca osłaniającego się przed kulami, których ślady widoczne są na wspomnianych wcześniej tablicach inskrypcyjnych. Na murze rozpościera się werset 11 z Psalmu 29(28) w tłumaczeniu Czesława Miłosza „PAN DA SIŁĘ SWOJEMU LUDOWI/ PAN DA SWOJEMU LUDOWI BŁOGOSŁAWIEŃSTWO POKOJU. PSALM 29/28/11 TŁUM CZ. MIŁOSZ ”. Od wschodu mur flankuje betonowy prostopadłościan z kamiennymi tablicami, na których umieszczono 21 postulatów Porozumień Sierpniowych. Od frontu, od ul. Jana z Kolna znajduje się pięć inskrypcji z przedstawieniami stoczniowców kolejno w języku polskim, niemieckim, angielskim, francuskim i rosyjskim: „POMNIK / POLEGŁYCH / STOCZNIOWCÓW / 1970 / POMORDOWANYM – / NA ZNAK WIECZNEJ PAMIĘCI / RZĄDZĄCYM – NA ZNAK / PRZESTROGI IŻ ŻADEN / KONFLIKT SPOŁECZNY / W OJCZYŹNIE NIE MOŻE BYĆ / ROZWIĄZANY SIŁĄ / WSPÓŁOBYWATELOM – / NA ZNAK NADZIEI / IŻ ZŁO MOŻE ZOSTAĆ / PRZEZWYCIĘŻONE.”

Miejsce: Pomnik Poległych Stoczniowców 1970 jest głównym artefaktem miejsca pamięci, które początkowo powstało w przestrzeni pętli tramwajowej „przed Stocznią” — przed dawniej istniejącym murem otaczającym teren zakładu pracy Stocznia Gdańska imienia Lenina i obok jego głównej bramy wejściowej i wjazdowej oznaczonej numerem 2. Główną rzeźbę pomnika ustawiono tak, by widoczna była już z Dworca Gdańsk Główny. Bramie nr 2 towarzyszą budynek portierni i kiosk, a przy ulicy Doki, w pewnym oddaleniu od bramy i portierni, budynek portierni dodatkowej, zbudowanej w czasie napięć społecznych. Obszar Pomnika łączy się z dwoma budynkami stojącymi za dawnym murem, już na terenie dawnego zakładu: budynek Sali BHP (w której podpisano historyczne porozumienia) oraz nowy budynek Europejskiego Centrum Solidarności (otwarty w 2008 roku) pomyślany jako żywy pomnik proklamowany przez sygnatariuszy z 22 krajów jako “światowe centrum krzewienia idei wolności, demokracji i solidarności”. Po historycznym przełomie miejsce to uzyskało nazwę Placu Solidarności, choć jego forma przestrzenna do dzisiaj nie jest jasno określona, a wyznaczają ją zarówno kolejne obiekty pamięci, jak i nowopowstające budynki.

Informacje o autorach:

Koncepcja pomnika: Bogdan Pietruszka – ur. 17 października 1935  r. w Końskich, projektant statków, artysta plastyk. Uczestnik strajków w Stoczni Gdańskiej w grudniu 1970 i w sierpniu 1980  r., od września 1980  r. przewodniczący Komisji Wydziałowej „Solidarności”, twórca koncepcji „Pomnika Poległych Stoczniowców 1970”. Także uczestnik strajków w Stoczni Gdańskiej w październiku 1982  r. (protesty przeciwko delegalizacji „Solidarności”) oraz uczestnik strajku w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1988  r.

Rzeźbiarze: Robert Pepliński – ur. 1 marca 1941 r. w Tczewie, zm. 9 grudnia 2015 r. w Tczewie, artysta rzeźbiarz, zajmował się również malarstwem i projektami architektonicznymi. W 1980  r. wspólnie z żoną Elżbietą Szczodrowską-Peplińską, Bogdanem Pietruszką i Wiesławem Szyślakiem zrealizował „Pomnik Poległych Stoczniowców 1970”. Był zaangażowany w liczne projekty artystyczne w Trójmieście, jego prace znajdują się m.in. w zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku, Warszawie, Wrocławiu i Krakowie.

Elżbieta Szczodrowska-Peplińska – ur. w 1921 r., zm. 30 maja 2009 r. w Sopocie, artystka rzeźbiarka, pedagog. W Gdańsku zamieszkała w 1934  r., naukę w Pomorskiej Szkole Sztuk Pięknych Wacława Szczeblewskiego rozpoczęła w 1937  r. W latach 1945–1949 studiowała rzeźbę u prof. Mariana Wnuka w Państwowej Szkole Sztuk Pięknych w Sopocie (obecnie Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku). Rzeźbiła w metalu i drewnie, robiła również odlewy w cemencie. Jej prace charakteryzuje rozpoznawalny styl. W 1980  r. zaprojektowała i wykonała z mężem Robertem Peplińskim rzeźby w dolnej partii „Pomnika Poległych Stoczniowców”.

Konstrukcja: Wiesław Szyślak – ur. w  Nowym Sączu, inżynier architekt, autor architektonicznej koncepcji „Pomnika Poległych Stoczniowców 1970” wraz z Konradem Niklasem.

Mała architektura: Jacek Krenz – ur. 11 maja 1948  r. w Poznaniu, architekt, malarz, profesor Politechniki Gdańskiej, Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu i Sopockiej Szkoły Wyższej. Jest współautorem koncepcji Placu Solidarności wokół „Pomnika Poległych Stoczniowców 1970”.

Wojciech Mokwiński – ur. w 1937  r. w Kowlu, architekt, plastyk, instalator i pedagog w Państwowej Szkole Sztuk Pięknych w Gdańsku (obecnie Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku). Jest współautorem opracowania formy plastycznej „Pomnika Poległych Stoczniowców 1970” oraz autorem koncepcji placu Solidarności wokół tego pomnika.

Fundator: Społeczny Komitet Budowy Pomnika „Poległych Stoczniowców 1970”

Stan obiektu: bardzo dobry

Właściciel/opiekun: Gdański Zarząd Dróg i Zieleni

Autorzy wpisu: Jacek Dominiczak, Noemi Etush, Małgorzata Paszylka-Glaza

 

 

Ciekawostki
strzałka rozwiń ciekawostki

Historia i symbolika założenia

 

Jednym z postulatów strajkujących w Gdańskiej Stoczni w sierpniu 80. było stworzenie pomnika upamiętniającego Ofiary Grudnia 70. Pierwszy drewniany krzyż, wykonany przez stoczniowego cieślę postawiono 17.08.1980 r. po mszy polowej odbywającej się przed Bramą nr 2 Stoczni Gdańskiej im. Lenina. Prace nad projektem monumentu rozpoczęły się pierwszego dnia strajków, proces projektowy rozpoczął Bogdan Pietruszka, pracownik biura konstrukcyjnego Stoczni, projektant statków. Pierwotnie zakładano wykonanie czterech krzyży (liczba cztery miała symbolizować pierwszych poległych stoczniowców w Grudniu 70.) połączonych ramionami, umieszczonych na planie koła z zawieszonymi kotwicami, u dołu znicz. Projekt przedstawiono Międzyzakładowemu Komitetowi Strajkowemu 24.08.1980 r. został zatwierdzony jednogłośnie. Po zakończeniu strajków powołano Społeczny Komitet Budowy Pomnika oraz ogłoszono konkurs na monumentalne założenie rzeźbiarsko-architektoniczne, do którego zgłoszono cztery projekty, z których żaden nie został zaakceptowany. W tajnym głosowaniu 01.10.1980 r. komitet, po sugestiach Episkopatu oraz konstruktorów, wybrał udoskonaloną wersję założenia autorstwa: Bogdana Pietruszki, Robert Pelplińskiego, Elżbiety Szczodrowskiej-Pelplińskiej, Wiesław Szyślaka, Konrad Niklasa, Jacek Krenze i Wojciech Mokwińskiego, która podobnie jak pierwsza niosła rozwiniętą warstwę ideową. Trzy krzyże można wiązać z Chrześcijańską tradycją Golgoty oraz z trzema pierwszymi stoczniowcami poległymi na placu, jak ustalono – czwarty zmarł w drodze do szpitala. Kotwice umieszczone na krzyżach symbolizują protesty przeciwko władzy – 1956, 1970, 1980. Płaskorzeźby przedstawiają sceny z życia i pracy stoczniowców oraz sceny alegoryczne odwołującymi się do walki społecznej z reżimem i solidarności narodu Polskiego. Spękane betonowe płyty imitują skamieniałą ziemię, zaś cylindryczne kręgi odwołują się do idei rozprzestrzeniania się Solidarności. Realizacja pomnika w tak krótkim czasie była możliwa dzięki zaangażowaniu w przedsięwzięcie wielu ludzi, przedsiębiorstw i instytucji m.in. wydziałów Stoczni Gdańskiej, Energopolu-4, Budimoru, Mostostalu-10, Huty Batory, Huty Stalowa Wola i Huty Baidon. Uroczystości wmurowania kamienia węgielnego miały miejsce 06.12.1980 r. w tym samym dniu przeniesiono również drewniany krzyż, ustawiony w pierwszych dniach strajków, do kościoła św. Brygidy. 16.12.1980 r. w dziesiątą rocznicę wydarzeń Grudnia 70. odbyło się odsłonięcie pomnika.

 

autorka wpisu „historia i symbolika założenia”: Noemi Etush

Bibliografia
strzałka rozwiń bibliografię

Źródła:

CSW ŁAŹNIA, Karta inwentaryzacyjna „Pomnika Poległych Stoczniowców 1970”, opr.: Burda I., Lorens P., Zimnicka D., Żuralska O., 2018.

Narodowy Instytut Dziedzictwa, Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Pomnik Poległych Stoczniowców, nr rej. A-1966, opr. Berent I., 1998.

Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie.

 

Bibliografia:

E. Chojecka , Pomnik Poległych Stoczniowców w Gdańsku; uwspółcześniony Tropian, „Gdańskie Studia Muzealne”, t. 6 (1995), s. 95-109.

Gdańsk – Stocznia Gdańska, miejsce narodzin Solidarności, https://www.nid.pl.

A. Kazański., Pomnik poległych stoczniowców, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, nr 9-10 (118-119) wrzesień-październik 2010, s.155-157.

Pomnik Poległych Stoczniowców, https://gzdiz.gda.pl/.

B. Śliwiński, Pomnik Poległych Stoczniowców 1970, https://www.gedanopedia.pl.

OBIEKTY W TEJ SAMEJ DZIELNICY

Oficjalny mural Lechii Gdańsk

Typ obiektu
mural
Data
2021
Autor
Tuse
Adres
ul. Robotnicza 1

Obrońca

Typ obiektu
instalacja
Data
2018
Autor
Stefaan de Croock
Adres
plac Porozumienia Gdańskiego 1

Nowe Życie-neon

Typ obiektu
fasada
Data
2010, 2020
Autor
Elżbieta Jabłońska
Adres
ul. Jaracza 14 
ZOBACZ INNE OBIEKTY

Dekoracja fasady Ogarna 102

Typ obiektu
mural
Data
2015
Autor
Jacek Kornacki
Adres
ul. Ogarna 102

Pomnik na Cmentarzu Żołnierzy Radzieckich

Typ obiektu
płaskorzeźba
Data
1949
Autor
Alfons Łosowski
Adres
ul. gen. A. Giełguda

Rzeźba kobiety z dzieckiem

Typ obiektu
rzeźba
Data
lata 1970?
Autor
Alfons Łosowski
Adres
Park im. generała Józefa Bema
Brakuje obiektu?

Pomóż nam budować bazę gdańskich obiektów sztuki, wypełniając formularz i dodając zdjęcia

GAPS brakujący obiekt grafika GAPS brakujący obiekt grafika GAPS brakujący obiekt grafika GAPS brakujący obiekt grafika