Pomnik Poległych Stoczniowców Grudnia 1970

Technika: rzeźbiarstwo w metalu, odlew, kucie, wycinanie blachy

Wymiary: wys. pomnika 42 m, podstawa pomnika – trójkąt z krzyżem w każdym rogu o bokach ok. 7 m x 8 m x 10 m, tablice „Pomnik Poległych Stoczniowców” 115 cm x 345 cm

Obiekt: Pomnik Poległych Stoczniowców stanowi jeden z elementów układu urbanistycznego Placu Solidarności. Zbudowany jest z trzech 42 metrowych stalowych krzyży (każdy o wadze 36 ton) o nieregularnej, wertykalnie spękanej formie, na ramionach których znajdują się mosiężne kotwice (każda o wadze 2 ton). Dolna partia inkrustowana dziesięcioma płaskorzeźbami z brązu. Dodatkowo uzupełniono je o inskrypcje: na krzyżu południowo-zachodnim (frontalnym) inskrypcja z nazwiskami autorów projektu: „Bogdan Pietruszka, Wiesław Szyślak”; na krzyżu północno-zachodnim <<„Który skrzywdziłeś człowieka prostego/śmiechem nad krzywdę jego wybuchając/NIE BĄDŹ BEZPIECZNY poeta pamięta/możesz go zabić narodzi się nowy / spisane będą czyny i rozmowy” CZ. MIŁOSZ>> oraz podpisy autorów rzeźb „R. Pepliński, E. Szczodrowska”; na krzyżu północno-wschodnim daty uzupełniające scenę rodzajową „1956, 1970, 1980, 1981” oraz wtórnie umieszczona plakieta: „W roku 2000 wykonano zgodnie z pierwotnym projektem / kształt okładzin dolnej części krzyży Pomnika. / Pracę wykonała Firma / NOTON GDAŃSK / Listopad 2000”.

Pomiędzy krzyżami usytuowanymi na planie trójkąta połączonymi w górnej części stalowymi ściągami gazowy znicz o średnicy 1 metra zamknięty kratą z prętów zbiegających się ku środkowi. Pomnik ustawiony jest na fundamencie wspartym na 16 żelbetowych polach o długości 18 metrów. Cokół stanowi wyniesienie terenu na planie zbliżonym do koła, którego podłoże wykonane jest z betonowych płyt, których spękania wypełnione są kostką granitową przechodzącą dalej w koncentryczne kręgi oddzielane od siebie asfaltowymi chodnikami. Od wschodu na jednej z płyt cokołu umieszczona stalowa rama z nieregularną linią wewnętrzną okala odręczny napis „Jan Paweł II” oraz odciski butów; treść umieszczona na ramie „Z TEGO MIEJSCA / BŁOGOSŁAWIŁ NAS / PAPIEŻ JAN PAWEŁ II / W DNIU 12 CZERWCA 1987”. Przy krawędzi wyniesienia cokołu znajduje się kolejna płyta metalowa z napisem o treści OPATRZNOŚĆ BOŻA NIE MOGŁA SPRAWIĆ NIC LEPSZEGO, BO W TAKIM MIEJSCU MILCZENIE JEST KRZYKIEM. W TYM MIEJSCU MODLIŁ SIĘ PAPIEŻ JAN PAWEŁ II 12 VI 1987. Założenie dopełnia północne domknięcie placu – betonowy mur z inskrypcjami przylegający do Bramy nr 2. Jego środkową część wieńczą słowa Jana Pawła II wypowiedziane w Warszawie 2 czerwca 1979 r. „NIECH ZSTĄPI DUCH TWÓJ I ODNOWI / OBLICZE ZIEMI, TEJ ZIEMI – AMEN / JAN PAWEŁ II 1979”, oraz inskrypcja „ODDALI ŻYCIE ABYŚ TY MÓGŁ / ŻYĆ GODNIE”, środkową część stanowią dwie tablice: upamiętniająca ofiary Grudnia 70. w Gdańsku i Gdyni oraz ofiary Stanu Wojennego w Gdańsku.

Przed centralną częścią muru umieszczono pełnoplastyczną rzeźbę rannego stoczniowca osłaniającego się przed kulami, których ślady widoczne są na wspomnianych wcześniej tablicach inskrypcyjnych. Na murze rozpościera się werset 11 z Psalmu 29(28) w tłumaczeniu Czesława Miłosza „PAN DA SIŁĘ SWOJEMU LUDOWI/ PAN DA SWOJEMU LUDOWI BŁOGOSŁAWIEŃSTWO POKOJU. PSALM 29/28/11 TŁUM CZ. MIŁOSZ ”. Od wschodu mur flankuje betonowy prostopadłościan z kamiennymi tablicami, na których umieszczono 21 postulatów Porozumień Sierpniowych. Od frontu, od ul. Jana z Kolna znajduje się pięć inskrypcji z przedstawieniami stoczniowców kolejno w języku polskim, niemieckim, angielskim, francuskim i rosyjskim: „POMNIK / POLEGŁYCH / STOCZNIOWCÓW / 1970 / POMORDOWANYM – / NA ZNAK WIECZNEJ PAMIĘCI / RZĄDZĄCYM – NA ZNAK / PRZESTROGI IŻ ŻADEN / KONFLIKT SPOŁECZNY / W OJCZYŹNIE NIE MOŻE BYĆ / ROZWIĄZANY SIŁĄ / WSPÓŁOBYWATELOM – / NA ZNAK NADZIEI / IŻ ZŁO MOŻE ZOSTAĆ / PRZEZWYCIĘŻONE.”

Miejsce: Pomnik Poległych Stoczniowców 1970 jest głównym artefaktem miejsca pamięci, które początkowo powstało w przestrzeni pętli tramwajowej „przed Stocznią” — przed dawniej istniejącym murem otaczającym teren zakładu pracy Stocznia Gdańska imienia Lenina i obok jego głównej bramy wejściowej i wjazdowej oznaczonej numerem 2. Główną rzeźbę pomnika ustawiono tak, by widoczna była już z Dworca Gdańsk Główny. Bramie nr 2 towarzyszą budynek portierni i kiosk, a przy ulicy Doki, w pewnym oddaleniu od bramy i portierni, budynek portierni dodatkowej, zbudowanej w czasie napięć społecznych. Obszar Pomnika łączy się z dwoma budynkami stojącymi za dawnym murem, już na terenie dawnego zakładu: budynek Sali BHP (w której podpisano historyczne porozumienia) oraz nowy budynek Europejskiego Centrum Solidarności (otwarty w 2008 roku) pomyślany jako żywy pomnik proklamowany przez sygnatariuszy z 22 krajów jako “światowe centrum krzewienia idei wolności, demokracji i solidarności”. Po historycznym przełomie miejsce to uzyskało nazwę Placu Solidarności, choć jego forma przestrzenna do dzisiaj nie jest jasno określona, a wyznaczają ją zarówno kolejne obiekty pamięci, jak i nowopowstające budynki.

Informacje o autorach:

Koncepcja pomnika: Bogdan Pietruszka – ur. 17 października 1935  r. w Końskich, projektant statków, artysta plastyk. Uczestnik strajków w Stoczni Gdańskiej w grudniu 1970 i w sierpniu 1980  r., od września 1980  r. przewodniczący Komisji Wydziałowej „Solidarności”, twórca koncepcji „Pomnika Poległych Stoczniowców 1970”. Także uczestnik strajków w Stoczni Gdańskiej w październiku 1982  r. (protesty przeciwko delegalizacji „Solidarności”) oraz uczestnik strajku w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1988  r.

Rzeźbiarze: Robert Pepliński – ur. 1 marca 1941 r. w Tczewie, zm. 9 grudnia 2015 r. w Tczewie, artysta rzeźbiarz, zajmował się również malarstwem i projektami architektonicznymi. W 1980  r. wspólnie z żoną Elżbietą Szczodrowską-Peplińską, Bogdanem Pietruszką i Wiesławem Szyślakiem zrealizował „Pomnik Poległych Stoczniowców 1970”. Był zaangażowany w liczne projekty artystyczne w Trójmieście, jego prace znajdują się m.in. w zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku, Warszawie, Wrocławiu i Krakowie.

Elżbieta Szczodrowska-Peplińska – ur. w 1921 r., zm. 30 maja 2009 r. w Sopocie, artystka rzeźbiarka, pedagog. W Gdańsku zamieszkała w 1934  r., naukę w Pomorskiej Szkole Sztuk Pięknych Wacława Szczeblewskiego rozpoczęła w 1937  r. W latach 1945–1949 studiowała rzeźbę u prof. Mariana Wnuka w Państwowej Szkole Sztuk Pięknych w Sopocie (obecnie Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku). Rzeźbiła w metalu i drewnie, robiła również odlewy w cemencie. Jej prace charakteryzuje rozpoznawalny styl. W 1980  r. zaprojektowała i wykonała z mężem Robertem Peplińskim rzeźby w dolnej partii „Pomnika Poległych Stoczniowców”.

Konstrukcja: Wiesław Szyślak – ur. w  Nowym Sączu, inżynier architekt, autor architektonicznej koncepcji „Pomnika Poległych Stoczniowców 1970” wraz z Konradem Niklasem.

Mała architektura: Jacek Krenz – ur. 11 maja 1948  r. w Poznaniu, architekt, malarz, profesor Politechniki Gdańskiej, Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu i Sopockiej Szkoły Wyższej. Jest współautorem koncepcji Placu Solidarności wokół „Pomnika Poległych Stoczniowców 1970”.

Wojciech Mokwiński – ur. w 1937  r. w Kowlu, architekt, plastyk, instalator i pedagog w Państwowej Szkole Sztuk Pięknych w Gdańsku (obecnie Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku). Jest współautorem opracowania formy plastycznej „Pomnika Poległych Stoczniowców 1970” oraz autorem koncepcji placu Solidarności wokół tego pomnika.

Fundator: Społeczny Komitet Budowy Pomnika „Poległych Stoczniowców 1970”

Stan obiektu: bardzo dobry

Właściciel/opiekun: Gdański Zarząd Dróg i Zieleni

Autorzy wpisu: Jacek Dominiczak, Noemi Etush, Małgorzata Paszylka-Glaza