Pomnik upamiętniający obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku

Pomnik upamiętniający obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku znajduje się na dziedzińcu Zespołu Szkół Łączności przy ul. Podwale Staromiejskie 51/52, za budynkiem zabytkowej Poczty Polskiej. Autorami dzieła są artyści: Maria Talaga i Zygfryd Korpalski.

Technika: odlew z brązu

Obiekt:

Dwa pomniki upamiętniające obronę Poczty Polskiej w Gdańsku zostały odsłonięte 1 września 1979 roku. Pierwszy to płaskorzeźba znajdująca się od strony ulicy Podwale Staromiejskie, drugi – autorstwa Krystyny Hajdo-Kućmy i Wincentego Kućmy – ustawiony jest na placu przed gmachem poczty. Prace zostały osłonięte w ramach obchodów 40-lecia obrony Poczty Polskiej w Gdańsku.

Rzeźba Marii Talagi i Zygfryda Korpalskiego przytwierdzona jest do muru będącego częścią dziedzińca. Jest monumentalna i zakrywa prawie połowę wysokości muru. Całość wykonano z brązu pokrytego patyną.

W kompozycji uwagę zwracają przede wszystkim nieregularne kształty, bryły, spomiędzy których wyłaniają się trzy postaci. Wspomniane kształty są bardzo różnorodne, ich krawędzie są poszarpane, rozdarte, złamane lub pęknięte. Każda płaszczyzna ma bardzo wyraźną fakturę pełną wgnieceń i żłobień. Elementy te przywodzą na myśl gruzy po budynku, przypominają pęknięte ściany albo zawalone stropy. Wśród nich widoczne są trzy męskie postacie.

Pierwsza postać, z lewej strony kompozycji, przedstawia młodego mężczyznę, który ręką opiera się o wystający element bryły. Delikatnie wznosi głowę ku niebu, spogląda w prawą stronę ze smutnym i skupionym wyrazem twarzy. Figura mężczyzny przedstawiona jest w ujęciu półpostaci, reszta ciała uwięziona jest między bryłami.

Nieco poniżej i bliżej środka znajduje się druga postać mężczyzny. Jest starszy, z wyłysiałą głową ukazany również w formie półpostaci, tylko z uwydatnionymi ramionami, a ręce ma uwięzione pomiędzy opracowanymi rzeźbiarsko zwalonymi bryłami. Zwrócony jest w prawą stronę, podobnie jak poprzedni, patrzy w dal, ma zacięty wyraz twarzy, ściągnięte brwi, a usta wykrzywione są w grymasie pełnym żałości i złości.

Trzecia postać przedstawiona została bliżej prawej krawędzi kompozycji. Figura mężczyzny znajduje się powyżej dwóch pozostałych. Mężczyzna ma skupioną twarz, również spogląda w prawą stronę, unosząc delikatnie głowę. Widoczny jest tułów postaci, a nawet zarys biodra, jednak kończyny są uwięzione pod różnymi elementami, wystającymi ponad wyrzeźbioną sylwetkę.

Każdą twarz pocztowca opracowano w inny sposób, co może symbolizować indywidualizm. Bryły, które przygniatają mężczyzn, są monumentalne i różnorodne, co wizualnie potęguje efekt osaczenia. Dynamiczna kompozycja podkreśla dramaturgię. Każda z postaci spogląda w prawą stronę, to znaczy, że obrońcy spoglądają na plac przed pocztą.

Na prawej krawędzi rzeźby widoczne są odręczne podpisy autorów rzeźby oraz znak ramienia z mieczem z informacją napisaną po okręgu znaku: ODLEW WYKONANO W STOCZNI MAR. WOJ. W GDYNI 1979.

Dzieło upamiętnia bohaterską obronę Poczty Polskiej w Gdańsku, której pracownicy zostali zaatakowani 1 września 1939 roku. Bronili się zaciekle od około godz. 4.45 do 19.00. W tym czasie budynek był m.in. ostrzeliwany z dział i broni pancernej, w końcu został przez Niemców podpalony, co przesądziło o kapitulacji obrońców. Przed budynek wyszli Jan Michoń, dyrektor Poczty Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku oraz Józef Wąsik, naczelnik Polskiego Urzędu Pocztowo-Telegraficznego w Wolnym Mieście Gdańsku. Pierwszy z nich został zastrzelony, drugi – spalony żywcem.

Pozostali pocztowcy – z wyjątkiem czterech, którym udało się uciec – zostali aresztowani. Przetrzymywano ich w Prezydium Policji w Gdańsku, później w więzieniu zorganizowanym w Victoriaschule i kazamatach na Biskupiej Górce.  W dwóch grupach postawiono ich przed niemieckim sądem polowym. Zostali oskarżeni o działania partyzanckie i skazani na śmierć przez rozstrzelanie. Wyrok wykonano 5 października 1939 roku.

W 1995 roku dokonano rewizji tamtych procesów i uznano je za mord sądowy. Pocztowcy zostali uniewinnieni, a ich krewni uzyskali możliwość dochodzenia odszkodowań.

Miejsce:

Rzeźba znajduje się na murze dziedzińca Poczty Polskiej przy placu Obrońców Poczty Polskiej.  Rozległa przestrzeń widoczna obecnie jako dziedziniec poczty może być myląca, ponieważ jej część tuż za rzeźbą należała w 1939 roku do terytorium Wolnego Miasta Gdańska, a nie do polskiego urzędu.  W budynku, w którym mieścił się urząd, znajduje się obecnie niewielki oddział Poczty Polskiej oraz Muzeum Poczty Polskiej – oddział Muzeum Gdańska.

Na stronie instytucji możemy przeczytać: „Muzeum Poczty Polskiej w Gdańsku powstało w 1979 roku i było wówczas oddziałem Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu. Od 2003 roku Muzeum Poczty jest Oddziałem Muzeum Gdańska. […]  Misją naszego Muzeum jest zachowanie pamięci o działalności patriotyczno-społecznej Polaków z Wolnego Miasta Gdańska oraz obronie Polskiego Urzędu Pocztowo-Telegraficznego nr 1 w Gdańsku 1 września 1939 roku jako symbolu oporu wobec terroru hitlerowskiego podczas II wojny światowej”.

Informacje o autorach:

Maria Talaga-Korpalska (ur. w 1946 r., zm. w 1999 r.) – absolwentka Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku, w 1972 r. dyplom uzyskała na Wydziale Rzeźby w pracowni prof. Franciszka Duszeńki. Studiowała również w Instytucie Ceramiki w Studio di Carlo Zauli (Włochy, 1978). Uczestniczka plenerów rzeźbiarskich w Orońsku. Była laureatką nagrody II stopnia Ministerstwa Obrony Narodowej. Zajmowała się rzeźbą oraz medalierstwem.

Zygfryd Korpalski (ur. w 1930 r. w Tczewie, zm. w 2020 r. w Gdyni) – absolwent Liceum Sztuk Plastycznych w Gdyni. Studia artystyczne odbył w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Gdańsku (obecnie Akademia Sztuk Pięknych) na Wydziale Rzeźby w pracowni prof. Stanisława Horno-Popławskiego (dyplom w 1950 roku). Studia kontynuował w Akademii Sztuk Pięknych w Leningradzie, gdzie uzyskał dyplom w 1958 roku. Brał udział w rekonstrukcji rzeźbiarskich elementów zabytkowej architektury Głównego Miasta w Gdańsku. Miał pracownię rzeźbiarską przy ul. Mariackiej. Autor wielu realizacji rzeźbiarskich w przestrzeni publicznej, m. in. Popiersia Stanisława Staszica w Kwidzynie (1963) oraz Popiersia Stefana Michalaka w Gdańsku (2006), rzeźby konia na szczycie dawnego Dworu Miejskiego (obecnie Dom Harcerza), miał też swój udział w realizacji idei Cmentarza Nieistniejących Cmentarzy, upamiętniającego 27 gdańskich cmentarzy różnych wyznań, zniszczonych po II wojnie światowej.

Stan obiektu: dobry

Właściciel/opiekun: Muzeum Gdańska

Autorka wpisu: Kinga Jarocka